به نقل از «شبستان»

فارابی نقشی موثر در رواج فلسفه در جهان اسلام داشت

تاریخ انتشار: ۲۵ تیر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۲۳۳۱۱۹

«ابونصر فارابی» فیلسوف، دانشمند، منجم و ریاضی‌دان قرن سوم و چهارم و بزرگ‌ترین شارح فلسفه ارسطو، نقشی موثر در رواج فلسفه در جهان اسلام داشت.

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، «ابونصر فارابی» فیلسوف، دانشمند، منجم و ریاضی‌دان قرن سوم و چهارم و بزرگ‌ترین شارح فلسفه ارسطو، نقشی موثر در رواج فلسفه در جهان اسلام داشت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نام کامل وی «ابونصر محمد بن محمد فارابی» است که در حدود 260 هجری در فاراب خراسان متولد و در سن 80 سالگی درگذشت.

فارابی که بود؟

ابونصر فارابی معروف به «معلم ثانی» و «موسس فلسفه اسلامی» به‌علت برخورداری از جایگاهی رفیع در علم فلسفه، توسط بسیاری از تذکره‌نویسان بزرگ‌ترین فیلسوف مسلمان لقب گرفت. ابویوسف کندی، نخستین فیلسوف مسلمان و عرب بود که پیش از فارابی می‌زیست؛ اما عمق و گسترش فلسفه فارابی او را برتر از کندی کرد. فارابی با هوش سرشار و تلاش مستمر خود فیلسوف بزرگ زمانه شد و شاگردان بسیاری اطراف او جمع شدند تا از علم فارابی بهره‌مند شوند. تاثیر او بر تفکر اندیشمندان بعد از خود به حدی شگرف بود که او را زمینه‌ساز شکوفایی تمدن اسلامی دانستند.   

ابونصر فارابی در جوانی برای تحصیل به بغداد رفت و نزد متی بن یونس به فراگرفتن منطق و فلسفه پرداخت. سپس به حران سفر کرد و به شاگردی یوحنا بن حیلان درآمد. از آغاز کار، هوش سرشار و علم آموزی وی سبب شد که همه موضوعاتی را که تدریس می‌شد، به خوبی فرا گیرد. به زودی نام او به عنوان فیلسوف و دانشمند شهرت یافت و چون به بغداد بازگشت، گروهی از شاگردان، گرد او فراهم آمدند که یحیی بن عدی فیلسوف مسیحی یکی از آنان بود.

ابونصر در سال 330 هجری قمری به دمشق رفت و به سیف الدوله حمدانی حاکم حلب پیوست و در زمره علمای دربار او درآمد. فارابی در سال 338 هجری قمری در سن هشتاد سالگی در دمشق وفات یافت.

مورخان اسلامی معتقدند که فارابی فردی زاهد پیشه و عزلت گزین و اهل تامل بود. اعراض او از امور دنیوی به حدی بود که با آن که سیف الدوله برایش از بیت‌المال حقوق بسیار تعیین کرده بود، به چهار درهم در روز قناعت می‌ورزید.

فارابی در انواع علوم بی‌همتا بود. چنانکه درباره هر علمی از علوم زمان خویش، کتاب نوشت و از کتاب‌های وی، معلوم می‌شود که در علوم زبان و ریاضیات و کیمیا و هیات و علوم نظامی و موسیقی و طبیعیات و الهیات و علوم مدنی و فقه و منطق دارای مهارت بسیار بوده است.

درست است که کندی نخستین فیلسوف اسلامی است که راه را برای دیگران پس از خود گشود؛ اما او نتوانست مکتب فلسفی تاسیس کرده و میان مسائلی که مورد بحث قرار داده است، وحدتی ایجاد کند. در صورتی که فارابی توانست مکتبی کامل را بنیان نهد.

ابن سینا او را استاد خود می‌شمرد و ابن رشد و دیگر حکمای اسلام و عرب، برایش احترام بالایی قائل بودند. در سنت فلسفه اسلامی، فارابی را بعد از ارسطو که ملقب به معلم اول بود، معلم ثانی لقب داده اند.

 

القاب فارابی

فارابی به القاب مختلفی شهرت یافت؛ اما مهم‌ترین و اصلی‌ترین لقب او، «معلم ثانی» بود. در جهان فلسفه، ارسطو را معلم اول و به تبع آن، فارابی را معلم ثانی نام‌ گذاشتند. لقب «موسس فلسفه اسلامی» را نیز به این علت به او دادند برای اولین بار فلسفه را به‌طور جدی وارد دنیای اسلام کرد،؛ همچنین «انتقال‌دهنده منطق صوری یونان به جهان اسلام» از دیگر عناوینی به شمار می‌رود که در تاریخ اندیشه اسلامی برای فارابی در نظر گرفته‌اند.

 

زندگینامه فارابی

ابونصر محمد فارابی در ولایت خراسان در روستایی به نام وسیج در نزدیکی فاراب یا فاریاب در نزدیکی رود سیحون متولد شد. به‌علت نزدیکی وسیج به فاراب، این فیلسوف بزرگ در زمان حیات خود به فارابی شهرت یافت. تاریخ تولد او را بین سال‌های ۲۵۷ تا ۲۵۹ هجری قمری ذکر کرده‌اند؛ اما از جزئیات زندگی و تحصیل او در جوانی گزارش مستندی وجود ندارد؛ تنها مشخص است که پدر و پدربزرگ او از نظامیانی بلندمرتبه در دولت سامانیان بودند.

به نظر می‌رسد فارابی تحصیلات اولیه خود را در فاراب به پایان رسانده و مدتی نیز به شغل قضاوت مشغول بوده است. برخی پژوهشگران معاصر، آغاز مطالعات علمی او را از شهر مرو می‌دانند؛ مرو در آن زمان مرکز درس و بحث فلسفی بود و اساتید مشهوری در آن تدریس می‌کردند. فاصله کم بین شهر مرو و محل سکونت فارابی حضور او را در شهر تسهیل می‌کرد.

گزارش‌های تاریخی از عزیمت او به بغداد در سن ۴۰ سالگی و سکونت او در این شهر خبر می‌دهند. او در زمینه فلسفه و منطق، دلبسته آثار ارسطو شد و تلاش او تا جایی پیش رفت که در تاریخ فلسفه عنوان معلم ثانی را از آن خود کرد.

فارابی بر علم فقه و کلام مسلط شد و به‌منظور فراگیری دقیق منطق و فلسفه به حلقه درس فیلسوف مسیحی عصر، «یوحنا بن حیلان» وارد شد، علوم یونانی را نزد او فراگرفت و به حلقه شاگردان مخصوص یوحنا پیوست. سپس به پیشنهاد استاد خود به شهرهای حران (واقع در جنوب ترکیه امروزی) و قسطنطنیه (استانبول امروزی) سفر و هشت سال در آنجا اقامت کرد. فارابی در این مدت علوم یونانی و باستانی را در مکتب درس قسطنطنیه به پایان رساند و دانسته‌های خود را در دیگر علوم تکمیل کرد.

فارابی بعد از هشت سال دوباره به بغداد بازگشت و دو دهه از زندگی خود را در پایتخت اسلامی آن روز سپری کرد. این دو دهه، مهم‌ترین دوره زندگی فارابی به شمار می‌رود؛ زیرا او بیشتر آثار خود را در این دوره تالیف کرد. فارابی با وجود اینکه در این دوره در دروس فلسفه و منطق استاد بود، طبق سنت درسی این شهر در درس ابوبشر متی بن یونس، بزرگ‌ترین استاد منطق بغداد نیز حاضر می‌شد. با گذشت مدت زمانی کوتاه، آوازه شهرت فارابی علاوه بر بغداد، در همه بلاد مسلمان پیچید و استاد مسلم تمام علوم شد.

فارابی با وجود موانع دشوار زندگی، مطالعه خود در فلسفه را ادامه داد و تالیفاتی نیز از خود به‌جای گذاشت. او همچنین در حوزه‌های الهیات، کیمیا، ریاضیات، موسیقی، علوم نظامی و طب نیز صاحب نظر شد. فارابی بعد از گذشت ۲۰ سال تدریس و تحصیل در بغداد، فضای اختلافات سیاسی-مذهبی را برای کار علمی مساعد نیافت و دیدگاه‌های سیاسی خود را با رفتارهای حکومت وقت بغداد در تضاد دید؛ به این علت پیش از آغاز آشوب‌های سیاسی-اجتماعی، پایتخت را ترک کرد و به دمشق رفت.

حضور فارابی در دمشق هم‌زمان با دوره حکومت اخشیدیان بود. دو سال از ورود فارابی به دمشق می‌گذشت که آرامش شامات نیز به هم ریخت و دمشق صحنه درگیری سیاسی با حمله خارجی شد. فارابی پیش از شروع درگیری در دمشق، آنجا را ترک کرد و به‌مدت ۶ سال در مصر اقامت کرد. از چگونگی اقامت فارابی در مصر اطلاعاتی در دست نیست؛ اما به احتمال زیاد در این مدت به تعمیق در فلسفه و تالیف کتاب مشغول بوده است.

فارابی به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی تسلط داشت. در برخی منابع او را مسلط به ۷۰ زبان دانسته‌اند که توسط تذکره‌نویسان رد شده است. همچنین در برخی منابع مطالبی درباره تسلط فارابی به زبان یونانی گفته شده است که درباره آن تردیدهایی وجود دارد.  

فارابی در سال ۳۳۸ هجری قمری، بعد از اینکه حاکمیت در دمشق جابه‌جا شد و حمدانیان روی کار آمدند، برای بار دوم به دمشق بازگشت و حدود یک سال در آنجا ماند. در این مدت از حمایت‌های سیف‌الدوله، حاکم علم‌دوست دمشق برخوردار شد. آنچه تذکره‌نویسان درباره فارابی بر آن اتفاق‌نظر دارند، این است که او زندگی فیلسوفانه‌ای داشت، به کسوت درویشان رفتار می‌کرد و به ظواهر دنیا توجهی نداشت.

فارابی که همه عمر خود را به مطالعه و تحقیق مشغول بود، بعد از یک سال اقامت در دمشق، در سال ۳۳۹ هجری قمری، در سن ۸۰ سالگی درگذشت و سیف‌الدوله بر او نماز گزارد. درباره علت مرگ او گزارشی در دست نیست؛ برخی روایت‌ها بر کشته شدن او دلالت دارند که به نظر تذکره‌نویسان روایت‌هایی ضعیف هستند و اکثر آن‌ها به مرگ طبیعی فارابی صحه می‌گذارند.

 

آثار فارابی:

ما ینبغی ان تعلم قبل الفلسفه (آنچه شایسته است قبل از فلسفه فرا بگیری)
السیاسه المدنیه (سیاست شهری)
الجمع بین رأی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطو طالیس (جمع بین آراء دوحکیم بزرگ، افلاطون الهی و ارسطو)
رساله فی ماهیه العقل (رساله ای درباره ماهیت و چیستی عقل)
تحصیل السعاده (به دست آوردن سعادت)
اجوبه عن مسائل فلسفیه (پاسخ هایی به مسائل فلسفی)
رساله فی اثبات المفارقات (رساله ای در اثبات وجود موجودات غیر مادی)
اغراض ارسطو طالیس فی کتاب مابعد الطبیعه (مقاصد ارسطو در کتاب متافیزیک)
رساله فی السیاسه (رساله ای در سیاست)
فصول الحکم (جداکننده های حکمت)

 

آرامگاه فارابی

فارابی در دوره پایانی عمر خود به دربار سیف‌الدوله حمدانی پیوست و بعد از گذشت یک سال از حضور او در دربار دمشق، در سال ۳۳۹ هجری قمری در سن ۸۰ سالگی از دنیا رفت و در گورستان باب‌الصغیر دمشق به خاک سپرده شد. آرامگاه او در طول زمان آسیب دیده است و دولت‌های سوریه و قزاقستان در دهه‌های اخیر همکاری خود را برای بازسازی آن اعلام کردند.

قبرستان باب‌الصغیر از قدیمی‌ترین قبرستان‌های دمشق است و تاریخچه آن به قرون اولیه اسلامی بازمی‌گردد. این قبرستان نزدیک یکی از دروازه‌های قدیمی دمشق به نام «باب‌الصغیر» قرار دارد و اهمیت آن به‌علت وجود مقابر صحابه، اندیشمندان، زهاد، سلاطین، فرزندان ائمه و تابعین آن‌ها مشهور است.

ابونصر فارابی بلندآوازه‌ترین فیلسوف جهان اسلام به شمار می‌رود و آثار فیلسوفان بعد بر پایه نظریات وی شکل گرفت. روز ۳۰ آبان‌ماه، روز بزرگداشت فارابی در ایران، مصادف با ۲۱ نوامبر، روز «حکمت و فلسفه» در جهان نام‌گذاری شده است.

پایان پیام/47

منبع: شبستان

کلیدواژه: ابونصر فارابی سیف الدوله جهان اسلام هجری قمری معلم ثانی بزرگ ترین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۲۳۳۱۱۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ثبت میراثی از جهان اسلام در بروجرد

عطا حسن پور با اشاره به ثبت ملی ۲۰ مسجد در استان لرستان گفت: مسجد جامع بروجرد برای ثبت به عنوان میراث جهان اسلام به آیسسکو (سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ) پیشنهاد شده است تا در روند ثبت جهانی قرار گیرد.

«عطا حسن‌پور»، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان درباره تعداد مساجد تاریخی ثبت ملی و جهانی استان لرستان گفت: در استان لرستان درحدود ۲۰ مسجد ثبت ملی شده است و مسجد جامع بروجرد برای ثبت به عنوان میراث جهان اسلام به آیسسکو پیشنهاد شده است تا در روند ثبت جهانی قرار گیرد.

مسجد جامع بروجرد کهن ترین مسجد لرستان شناخته می شود

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان درباره کهن ترین مساجد تاریخی استان لرستان توضیح داد: کهن ترین مسجد لرستان مسجد جامع بروجرد است که مربوط به قرون اولیه اسلام است و بر روی یک آتشکده دوران ساسانی بنا نهاده شده است؛ این مسجد در دهه ۶۰ توسط مهندس «محمد معیار» و «مقدسی» باستان شناس مورد کاوش قرار گرفته و پس از بررسی باستان شناسی لایه‌های مختلف می بینند این مسجد بر روی یک آتشکده ساسانی بنا شده است، بنابراین مسجد جامعه بروجرد یکی از کهن‌ترین مساجد لرستان به حساب می‌آید. بعد از مسجد جامع، مسجد امام خمینی بروجرد متعلق به دوران قاجار قرار دارد که از این مسجد به عنوان بزرگترین مسجد غرب کشور یاد می‌شود و از مسجد جامع بروجرد به عنوان کهن‌ترین مسجد جامع غرب کشور نام برده می‌شود.

سنگ نوشته های اسلامی لرستان متعلق به قرن چهارم هجری قمری است

عطا حسن پور در پاسخ به این سئوال که در استان لرستان کتیبه های بسیاری وجود دارد که هر کدام بیانگر یک دوره تاریخی است، مهمترین کتیبه های دوران اسلامی کدام کتیبه هاست و مربوط به کدام دوره تاریخی است؟ گفت: کتیبه‌های دوران اسلامی لرستان در قرن چهارم هجری قمری به فرمان حاکم و ثروتمند لرستان بنام «ابونجم بدر بن حسنویه» نگاشته شده است؛ این حاکم از خود آثار بزرگی را به یادگار می‌گذارد از جمله پل‌های تاریخی لرستان را که برای راحتی مسافرینی که در مسیر عتبات عالیات و حج تردد دارند می‌سازد و بر روی این پل‌ها کتیبه‌هایی نصب می‌کنند، همچنین در سال ۳۷۴ هجری قمری بر روی پل تاریخی و بزرگ «کلهر» بر دیواره کوه کتیبه غیر منقول حکاکی می شود که هنوز هم این کتیبه وجود دارد؛ بر روی پل تاریخی کشکان در مسیر خرم آباد به کوهدشت و عراق کتیبه ای نصب بوده که الان این کتیبه در موزه قلعه فلک الافلاک نگهداری می‌شود این کتیبه بین سال های ۳۸۹ تا ۳۹۹ هجری قمری ساخته شده است .

وی افزود: بر روی پل «گاومیشان» در مسیر خرم آباد به پل دختردر استان ایلام و دره شهر تصویری یک کتیبه وجود دارد که شکسته شده است؛ همچنین کتیبه دیگری مربوط به قرن چهام هجری قمری به نام «سنگ آبدان بدر» در خرم آباد وجود ارد که در آن یک آب انبار وقف مردم و زائرین عتبات عالیات و حج بوده و اکنون در موزه باستان شناسی فلک الافلاک موجود است .

حسن پور یادآور شد: یکی از کتیبه های دیگری که از قرن چهارم هجری قمری از حاکم لرستان وجود دارد کتیبه ای است که در مقبره« امامزاده زید بن علی» خرم آباد است ، این کتیبه را «بدر بن حسنویه» زمانی که مقبره امامزاده زیدبن علی را ساخته اند نگاشته شده است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان اظهار کرد: بزرگترین سنگ نوشته در استان لرستان یک سنگ نوشته تاریخی در در دل شهر خرم آباد در کنار جاده اصلی خرم آباد به خوزستان مربوط به قرن ششم هجری است و به خاندان «آل برسوق » دست نشانده سلجوقیان تعلق دارد؛ این کتیبه با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می‌شود و در چهار سطر بر روی مکعب سنگی نوشته شده؛ در واقع در این کتیبه « ظهیرالدین سپهسالار ابوسعید» حاکم وقت خرم آباد قوانین شهر را نوشته اند و در وردی شهر قرار دادند تا هر کس وارد شهر می شود این قوانین را بخواند.

زیرساخت های گردشگری مذهبی برای زائران در بقاع متبرکه استان لرستان فراهم است

عطا حسن پور در پاسخ به این سئوال که چگونه از ظرفیت مساجد تاریخی و بقاع متبرکه استان لرستان در توسعه گردشگری مذهبی می شود استفاده کرد؟ توضیح داد: در استان لرستان چندین مقبره امامزادگان وجود دارد که نه تنها مورد احترام لرستانی‌ها بلکه مورد احترام استان‌های همجوار نیز می‌باشد به عنوان مثال در شهرستان کوهدشت در مرز استان لرستان با استان ایلام «امامزاده شاهزاده محمد» قرار دارد که یکی از امامزاده‌های واجب تعظیم برای مردمان این دیار است؛ بیشترین زواری که به این امامزاده می‌آیند از استان های ایلام و کرمانشاه است، در واقع بنای این امام زاده در منطقه خوش آب و هوایی قرار دارد و گردشگران مذهبی زیادی برای زیارت به این امامزاده می آیند.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان ادامه داد: اداره کل گردشگری استان به همراه اوقاف در راستای توسعه گردشگری مذهبی در این منطقه امکانات و زیر ساخت های اساسی از جمله سرویس بهداشتی، نماز خانه و زائر سرا را برای زائرین فراهم آورده است .این امامزاده در تمام فصل ها مورد استقبال گردشگران مذهبی قرار دارد.

وی افزود: در شرق استان لرستان امامزاده‌ای به نام «امامزاده حسن» وجود دارد که زائرانی از استان‌های چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خوزستان و مرکزی به زیارت آن می آیند و با قربانی کردن گوسفند نذر خود به این امامزاده را ادا می کنند، فاصله امامزاده حسن تا شهر الیگودرز حدوداً ۴۰ کیلومتر است ودر منطقه صعب العبور قرار دارد و زائران یک شب در این امامزاده اقامت می‌کنند؛ در این امام زاده هم با همکاری اداره اوقاف زائرسرا ساخته شده و زیرساخت‌های جاده‌ای و امکانات بهداشتی برای زائران فراهم کرده‌ایم.

عطا حسن پور یادآور شد: در مرکز شهر خرم آباد مقبره «امامزاده علی» قرار دارد؛ این بارگاه در قرن چهارم هجری توسط حاکم شهر بازسازی و مرمت شده و چون در دل بازار قرار دارد هسته اولیه شکل‌گیری کانون مذهبی شهر است و در واقع میعادگاه مذهبی مردم شهر خرم آباد در ایام عاشورا و تاسوعا و اعیاد مذهبی است .

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان تصریح کرد: بقعه «امامزاده زیبا محمد» در ۴۰ کیلومتری شرق خرم‎آ‎باد واقع شده است؛ این امامزاده با توجه به اسناد باستان شناسی به دست آمده از قرن هفتم هجری قمری واجب التعظیم است و معجزاتی از این امامزاده به عنوان برادر امام رضا (ع) و کرامات او در متون کهن سخن به میان آمده است؛ «امامزاده زیبا محمد» یکی از امامزاده‌هایی واجب و تعظیم برای مردم منطقه است ومردم محل برای آن احترام خاصی قائل هستند و کسانی که منطقه بیشه برای گردشگری می‌آیند به زیارت این امامزاده می‌روند.

منبع: خبرگزاری شبستان